Voor begeleiding van kleinekinderen is ze heel bekend. Maar de Montessori-filosofie vindt nu ook haarplaats in onze woonzorgcentrum waar onze senioren, met begeleiding aangepastaan hun capaciteiten en noden, worden gestimuleerd tot meer onafhankelijkheiden autonomie. Die filosofie vereist echter dat het geldende systeem volledigwordt herzien. Een woordje uitleg.

De Montessori-pedagogie, waarvoor Maria Montessori in 1896 de grondslaglegde, is gestoeld op waarnemingen van deze vrouwelijke arts – de eerste inItalië – bij kinderen. Montessori ontdekte dat ze allemaal, zelfs wanneer zegrote tekortkomingen vertoonden, in staat waren tot een grote autonomie,zelfdiscipline, concentratie, communicatie en zelfontplooiing, als ze maarkonden evolueren in een omgeving die aangepast was aan het uitdrukken van hunmogelijkheden en hun wensen.

« Help mij om hetalleen te doen »

Dat is het credo van deze pedagogie, die het kind en zijn ontplooiing inhet centrum plaatst van het leerproces. Dat credo vindt een echo bij seniorensinds de Amerikaanse hoogleraar Cameron Camp, gespecialiseerd in de begeleidingvan ouderen, onder de indruk kwam van de relevantie van instrumenten en waardendie Montessori naar voor schuift in sommige scholen. Hij vertaalde de theorievoor ouderen in de jaren 90, vooral voor mensen met cognitieve stoornissenzoals de ziekte van Alzheimer. Het gaat er nochtans niet om deze mensen teinfantiliseren, zegt Simon Erkes, die aan het hoofd staat van de vzw SeniorMontessori in Brussel: « Dit wil niet zeggen dat volgens ons de cognitievewaarden van onze ouderen opnieuw worden zoals die van kinderen, maar dat we henop dezelfde positieve en vertrouwensvolle manier moeten benaderen, net zoalsMaria Montessori dat deed. Als een mens kijken naar een mens”. Simon Erkesverduidelijkt   « Het gaat niet over een methode maarover een andere kijk op hulp en begeleiding, gericht op autonomie enonafhankelijkheid. Autonomie, in de betekenis van vrijheid van keuze: ikverplicht de persoon niet om te doen wat ik goed voor hem vind, maar ik helphem om te kiezen wat voor hem zinvol is, ongeacht zijn leeftijd en zijncognitieve vermogens. Onafhankelijkheid verwijst naar vrijheid van handelen,naar vermogen om te handelen: ik maak het voor een persoon mogelijk verder tegaan met wat hij kan. Als je de twee begrippen samenbrengt, wil dit zeggen datik het voor die persoon mogelijk maak de dingen te doen die hij graag doet endie hij kan doen. Dat geeft een positievere visie op ouderdom, zelfs als deveroudering moeilijk blijkt op cognitief vlak». Je moet iemand dus helpen om tebeslissen en om te doen, en niet beslissen en doen in zijn plaats.

De dingen van elke dag weeraanleren

De Montessori-benadering is gebaseerd op drie assen : de persoon moetweer het gevoel krijgen dat hij controle heeft over zijn leven – « datverloopt langs de mogelijkheid zijn keuzes te maken en die ook gerespecteerd teweten»  hij moet gesteund worden in engagementen voor activiteiten dievoor hem zinvol zijn – « de persoon moet dingen doen die hij interessantvindt en niet die een professionele begeleider goed voor hem vindt » hijmoet weer het gevoel krijgen dat hij deel uitmaakt van een groep. In depraktijk komt dit neer op observeren: men zal de capaciteiten opsporen dieintact zijn – « de traditionele geneeskunde heeft vaak de neiging om zichte concentreren op wat verloren is en geen rekening te houden met wat nog wel gaat »- en op basis daarvan het dagelijks leven uitbouwen. Men zal dan een omgevingen activiteiten inrichten en aanpassen, zowel individueel als collectief, diezinvol zijn voor de bewoners en op die manier hun autonomie versterken,(opnieuw) sociale contacten leggen of het groepsgevoel (weer) opbouwen. « Datvraagt dat iedereen hierbij betrokken wordt, dat de organisatie opnieuw wordtbekeken, dat schotten tussen verschillende zorgberoepen worden opgeheven, endat werkt », zegt Simon Erkes. In instellingen waar dit werd toegepast waseen echte verandering merkbaar. Waar vroeger mensen werden vastgebonden – voorhun veiligheid – gebeurt dat niet meer, slapen ze ‘s nachts, nemen ze deel aanhet samenleven, maken ze maaltijden klaar, kunnen ze zich zelfstandigaankleden, zelfstandig eten… Er zijn zelfs plaatsen waar de bewonerssollicitatiegesprekken hebben met het personeel want uiteindelijk zijn zij hetbest geplaatst om te evalueren wat ze nodig hebben.

Sébastien Vanden Berghe, therapeut en sociocultureel animator, diedagelijks de Montessori-benadering toepast, en ook bij Residentie Azalea teEvere, is het hier volmondig mee eens: « Alles wordt een onderwerp vooranimatie. Senioren worden aangespoord om weer bezit te nemen van de plek waarze leven. Ze organiseren mee workshops waardoor ze er directe actoren vanworden ze leren verantwoordelijkheid te nemen voor hun leefomgeving: ze kiezende inrichting, geven de planten water, verwelkomen de nieuwe residenten, zetteneen systeem op van peterschap tussen oude en nieuwe gezichten. Uiteindelijkleven ze daar 24 uur op 24 en is het meer aan hen om die plek te verdedigen danaan het personeel dat daar dagelijks 10 uur doorbrengt. Ze krijgen ookopdrachten uit het dagelijks leven, net zoals thuis: schoonmaken, maaltijdenklaarmaken enz. Ze mogen ook beslissen wanneer ze niets willen doen, dat heeftook zijn belang. Sinds een klein jaar passen we deze filosofie toe in woonzorgcentrum«Azalea ». De veranderingen gaan geleidelijk, maar zijn alzichtbaar! ». Een benadering dus die deugd doet, maar die je spijtig genoegenkel kan toepassen als je je hele systeem in vraag stelt …

Een echte transformatie

« Senior Montessori » werd opgericht in 2016 en werkt momenteelmet een dertigtal huizen in Brussel en Wallonië (de vzw begint vanaf 2020 metopleidingen in Vlaanderen nvdr). Datis goed nieuws maar volgens de verantwoordelijke is dat nog niet genoeg.Volgens hem moet ons hele systeem herbekeken worden. « Een echtebewustwording is nodig. Het model zoals we het kennen voldoet niet meer. Hetleven in de woonzorgcentrum is te hard geworden, voor de bewoners en voor hetpersoneel. En dan spreken we nog niet over de weerslag op de families. Het zijnal te vaak fabrieken, met geminuteerde taken, afgebakende beroepen, opgelegderitmes en een efficiënte manier van leven. Vanuit economisch oogpunt lijkt datinteressanter maar menselijk gesproken is het een zootje! Dat leidt totburn-out, en de bewoners kruipen in hun schulp, voelen zich geïsoleerd, ditleidt tot agressiviteit … Wie kiest voor leven in een instelling kiest nietvoor dit soort leven. We moeten het model volledig herzien en niet vertrekkenvan wat nodig is voor de instellingen, maar van wat nodig is voor hunbewoners ». Sébastien voegt hier nog aan toe: « Voor mij is Montessoride toekomst het is een menselijke benadering die wereldwijd verspreid moetworden. Maar dat vraagt inderdaad dat ieders mentaliteit verandert, van hetpersoneel en van de senioren die zich ook bewust moeten worden van de noodzaakhun leven weer in handen te nemen. Natuurlijk is er schrik voor verandering, iser een zekere passiviteit. Het is een strijd die we op verschillende niveausmoeten aangaan, maar het loont echt de moeite».